(Bqp.vn) - Những ngày này, giai cấp công nhân và nhân dân lao động thế giới đang phấn khởi chào đón ngày Quốc tế Lao động lần thứ 130 (1/5/1886 - 1/5/2016). Để hiểu sâu sắc thêm về ngày Quốc tế Lao động, chúng ta cùng nhìn lại sự ra đời, quá trình phát triển và những giá trị trường tồn của ngày lịch sử trọng đại này.
Công nhân thành phố Chi-ca-go (Mỹ) biểu tình. (ảnh tư liệu)
Năm 1776, từ một thuộc địa của Anh, nước Mỹ giành được độc lập và nhanh chóng tiến lên con đường tư bản chủ nghĩa. Đến nửa cuối thế kỷ XIX, nước Mỹ phát triển hết sức mạnh mẽ, kéo theo đó là sự xuất hiện của nhiều thành phố lớn, trong đó nổi bật là thành phố Chi-ca-go [1]. Với vai trò là trung tâm công nghiệp của Mỹ, tốc độ và thời gian lao động của công nhân Chi-ca-go luôn được đẩy tới mức cao nhất. Công nhân thường phải lao động từ 14 - 18 giờ trong một ngày không kể nam hay nữ. Không những vậy, trẻ em cũng phải làm việc tới 12 giờ một ngày... Đó là nguyên nhân chủ yếu nổ ra các cuộc đấu tranh của công nhân chống lại giới chủ.
Phong trào đấu tranh của công nhân Mỹ phát triển từ nhỏ đến lớn và bùng lên mạnh mẽ từ năm 1827 gắn liền với sự ra đời và phát triển của phong trào công đoàn. Trước sự đấu tranh mạnh mẽ của công nhân đòi tăng lương, giảm giờ làm, đến năm 1868, giới cầm quyền Mỹ buộc phải thông qua đạo luật ấn định ngày làm 8 giờ trong các cơ quan, xí nghiệp thuộc Chính phủ Mỹ, còn các xí nghiệp tư bản tư nhân thời gian làm việc của công nhân vẫn kéo dài từ 12 - 14 giờ một ngày. Do vậy, để bảo vệ quyền lợi chính đáng của công nhân, các tổ chức công đoàn Mỹ cần phải có những hành động mạnh mẽ hơn. Trên tinh thần đó, tháng 1/1884, tại thành phố Chi-ca-go, Đại hội Liên đoàn Lao động Mỹ đã thông qua Nghị quyết, nêu rõ: “Từ ngày 1/5/1886, ngày lao động của tất cả các công nhân sẽ là 8 giờ” [2].
Sở dĩ ngày 1/5 được chọn, bởi đây là ngày bắt đầu một năm kế toán tại hầu hết các nhà máy, xí nghiệp ở Mỹ. Vào ngày này, hợp đồng mới giữa thợ và chủ sẽ được ký. Giới chủ tư bản có thể biết trước quyết định của công nhân mà không kiếm cớ từ chối. Bằng tinh thần đấu tranh bền bỉ, đến trước thời điểm ngày 1/5/1886, công nhân nhiều nơi trên nước Mỹ đã được hưởng chế độ ngày làm việc 8 giờ. Tuy nhiên, đến ngày 1/5/1886, yêu cầu ngày làm việc 8 giờ không được giới chủ thực hiện một cách đầy đủ, ngay lập tức công nhân trên toàn nước Mỹ tiến hành bãi công gây áp lực buộc giới chủ phải thực hiện yêu sách của mình. Khắp nơi, công nhân biểu tình mang theo khẩu hiệu: “Từ hôm nay trở đi, không người thợ nào phải làm việc quá 8 giờ một ngày! Phải thực hiện 8 giờ làm việc, 8 giờ nghỉ ngơi, 8 giờ học tập!”. Nhận xét về kết quả đạt được trong ngày 1/5/1886, bản báo cáo của Liên đoàn Lao động Mỹ viết: “Chưa bao giờ trong lịch sử nước Mỹ lại có một cuộc nổi dậy toàn diện trong quần chúng công nghiệp như vậy... Ý muốn rút ngắn ngày làm việc đã thúc đẩy hàng vạn người lao động tham gia các tổ chức công đoàn mà trước đó họ không quan tâm đến...” [3].
Ngọn lửa đấu tranh của công nhân lan truyền nhanh chóng làm cho xã hội Mỹ rơi vào tình trạng hoảng loạn. Nhưng mạnh mẽ nhất, sôi nổi nhất là cuộc đấu tranh của công nhân ở thành phố Chi-ca-go. Trước khi cuộc đấu tranh này diễn ra, phần lớn công nhân Chi-ca-go phải sống trong những điều kiện lao động hết sức khổ cực. Họ phải làm việc mỗi ngày trên 10 giờ đồng hồ, nhiều người phải làm tới 15, 16 giờ. Hoàn cảnh lao động và điều kiện sinh hoạt thiếu thốn đã làm cho công nhân Chi-ca-go vô cùng căm phẫn giới chủ, do đó, trong ngày 1/5/1886, khoảng 40.000 công nhân Chi-ca-go đã nghỉ việc ra đường biểu tình, đòi ngày làm việc 8 giờ [4]. Nhằm ngăn chặn làn sóng đấu tranh của công nhân Chi-ca-go, giới chủ Mỹ cho báo chí đưa tin đe dọa: “Nhà tù và lao động khổ sai mới là biện pháp duy nhất có thể dùng được để giải quyết vấn đề xã hội” [5]. Nhưng hành động đó không thể dập tắt được khí thế đấu tranh của công nhân, mà ngược lại càng làm tăng thêm mâu thuẫn giữa công nhân và giới chủ.
Chiều ngày 3/5/1886, khoảng 8.000 công nhân bãi công đứng chờ ở cửa nhà máy Mắc-cóoc-ních phản đối những kẻ chiếm gỗ của công nhân. Đối phó với cuộc biểu tình, bọn chủ nhà máy câu kết với cảnh sát đàn áp công nhân làm 6 người bị chết và hơn 50 người bị thương. Hành động đàn áp dã man của giới chủ làm cho lòng căm phẫn của công nhân dâng lên cao độ. Theo lời kêu gọi của các thủ lĩnh công đoàn, 1,5 vạn công nhân đã tiến hành cuộc mít tinh phản đối sự khủng bố của bọn cầm quyền và giới chủ. Nhân cơ hội đó, giới chủ ném một quả bom vào cảnh sát làm bị chết và bị thương một số tên. Ngay lập tức, giới chủ hạ lệnh xả súng vào đoàn biểu tình, gây ra một trong những thảm kịch đau lòng nhất trong lịch sử giai cấp công nhân thế giới.
Tuy phải chịu nhiều đau thương mất mát, nhưng ý nghĩa cuộc đấu tranh ngày 1/5/1886 rất to lớn. Sau sự kiện này, 185.000 công nhân, đặc biệt là công nhân ngành xây dựng được thực hiện chế độ ngày làm việc 8 giờ. Thắng lợi đó không chỉ động viên phong trào đấu tranh của công nhân Mỹ mà còn ảnh hưởng mạnh mẽ đến phong trào công nhân toàn thế giới. Ba năm sau thảm kịch Chi-ca-go, ngày 20/6/1889, Quốc tế thứ II thành lập tại thủ đô Pa-ri (Pháp) nhân kỷ niệm 100 năm Cách mạng Tư sản Pháp (14/7). Dưới sự chủ trì của F.Ăng-ghen, Quốc tế thứ II quyết định lấy ngày 1/5 hàng năm làm ngày biểu dương lực lượng và đấu tranh của giai cấp vô sản các nước. Từ đó, ngày 1/5 trở thành ngày Quốc tế Lao động, ngày đấu tranh của giai cấp công nhân, ngày nghỉ ngơi và biểu dương lực lượng, ngày hội của công nhân và nhân dân lao động toàn thế giới.
Năm 1890, nhiều nước trên thế giới tổ chức kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động đầu tiên với khí thế sôi nổi. Tại Áo - Hung, đã có 90 cuộc họp tại Thủ đô Viên và cuộc họp của hơn 4 vạn công nhân ở Pơ-ra-tơ. Tại Bu-đa-pét, có hơn 5 vạn người tham gia cuộc biểu tình, tuyến bố tổng đình công và mang theo những lá cờ đỏ. Tại Ru-ma-ni, có hơn 3.000 người biểu tình tuần hành. Tại Thuỵ Sĩ, có tới 4.000 người tuần hành thị uy ở thành phố Duy-rích và thành phố Ba-lơ. Tại Hà Lan, nhiều cuộc hội họp của công nhân diễn ra ngay tại các thành phố lớn như La Hay, Rốt-téc-đam... Ở Bồ Đào Nha, 2.000 người đã tụ tập tại mộ Giô-sê Fông-ta-na, người tổ chức ra phong trào đấu tranh xã hội chủ nghĩa. Tại Ba Lan, 3.000 công nhân họp mặt tại Lem-be. Tại các nước Bắc Âu, ba tổ chức xã hội chủ nghĩa của Thuỵ Điển đã nêu ra tuyên bố đòi làm việc ngày 8 tiếng. Tại Đan Mạch, có cuộc mít tinh lớn tại Cô-pen-ha-gơ thu hút 3 vạn người tham dự,...
Mặc dù có sự đối phó của Chính phủ các nước tư bản và giới chủ bóc lột, nhưng trên lĩnh vực quốc tế, ngày 1/5/1890 đã vượt qua khuôn khổ của những cuộc biểu tình đơn giản, trở thành ngày tổng bãi công rộng lớn, một ngày Quốc tế Lao động của tất cả công nhân và nhân dân lao động thế giới. Đánh giá sự kiện này, trong “Lời tựa” viết đúng vào ngày 1/5/1890 để xuất bản cuốn “Tuyên ngôn Đảng Cộng sản”, F. Ăng-ghe viết: Giữa lúc tôi viết những dòng chữ này, giai cấp vô sản ở châu Âu và châu Mỹ đang kiểm điểm lại lực lượng của mình, lực lượng lần đầu tiên được động viên thành một đạo quân duy nhất, dưới cùng một ngọn cờ và nhằm cùng một mục đích trước mắt: đòi pháp luật quy định ngày bình thường làm việc 8 giờ, yêu sách này từ năm 1886 đã được tuyên bố tại Đại hội Quốc tế họp ở Giơ-ne-vơ (Thụy Sĩ) và sau này lại được tuyên bố lần nữa tại Đại hội công nhân ở Pa-ri (Pháp) năm 1889. Cảnh tượng ngày hôm nay sẽ chỉ cho bọn tư bản và bọn địa chủ tất cả các nước thấy rằng những người vô sản của tất cả các nước đã thực tế liên hợp lại với nhau...
Kế tục sự nghiệp cách mạng của C.Mác và Ph. Ăng-ghen, V.I. Lê-nin đã vận dụng sáng tạo, phát triển học thuyết Mác - Ănghen vào điều kiện lịch sử mới ở nước Nga. Lê-nin cho rằng “giai cấp công nhân Nga phải nắm lấy ngọn cờ cách mạng dân chủ tư sản làm “cuộc cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới” và thắng lợi hoàn toàn của cách mạng hiện đại sẽ đánh dấu bước kết thúc của cách mạng dân chủ và mở đầu một cuộc đấu tranh kiên quyết cho chủ nghĩa xã hội” [6]. Cuộc cách mạng Tháng Mười vĩ đại năm 1917 không chỉ đưa “bóng ma chủ nghĩa cộng sản đang ám ảnh châu Âu” trở thành hiện thực đầu tiên trên đất nước Nga - Xô viết mà còn khẳng định vị trí vai trò lãnh đạo của giai cấp vô sản, đưa lịch sử nhân loại bước sang trang mới.
Bác Hồ nói chuyện với công nhân đường sắt. (ảnh tư liệu)
Tiếp thu ánh sáng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, ngày 1/5/1920, lần đầu tiên lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc tham dự buổi mít tinh kỷ niệm Ngày Quốc tế Lao động cùng “Nhóm đảng viên Xã hội Pháp”. Tại đây, Người có bài phát biểu lên án tội ác của thực dân Pháp, trong đó kịch liệt phản đối việc gửi người sang các nước thuộc địa. Sau một thời gian ở Pháp, tháng 6/1923, Nguyễn Ái Quốc đến Liên Xô. Trong thời gian gần một năm rưỡi ở đây, Người ra sức tìm hiểu tình hình mọi mặt của chế độ Xô-viết, tích cực nghiên cứu các vấn đề về dân tộc và thuộc địa trong Quốc tế Cộng sản. Bên cạnh đó, Nguyễn Ái Quốc còn tham dự nhiều hội nghị quốc tế quan trọng như: Đại hội Quốc tế Nông dân, Đại hội Quốc tế Công Hội đỏ, Đại hội Quốc tế Thanh niên... Đặc biệt, ngày 1/5/1924, Nguyễn Ái Quốc tham dự buổi mít tinh chào mừng ngày Quốc tế Lao động tại Mát-xcơ-va. Sau những hoạt động này, đến cuối năm 1924, thực hiện Chỉ thị của Quốc tế Cộng sản, Nguyễn Ái Quốc về Quảng Châu (Trung Quốc) trực tiếp chỉ đạo việc chuẩn bị thành lập Đảng [7].
Từ 1930 - 1945, trong khoảng 15 năm này, 15 lần công nhân và lao động Việt Nam đón chào ngày Quốc tế Lao động 1/5, khi công khai, rầm rộ như trong cao trào dân chủ 1936 - 1939; lúc khó khăn, nhỏ lẻ mà ác liệt như trong thời kỳ 1932 - 1935; khi sôi nổi, quyết liệt như trong cao trào 1939 - 1945... Song tất cả đều có một giá trị: phản ánh tinh thần cách mạng tiến công và sức mạnh quật khởi của công nhân, lao động Việt Nam. Nối tiếp, kế thừa và phát triển theo dòng chảy cách mạng, những sự kiện 1/5 trong 15 năm ấy đã đúc kết thành những nấc thang tiến triển không ngừng, đưa công nhân và lao động Việt Nam đi từ kiếp nô lệ lầm than tới kỷ nguyên độc lập, tự do, hạnh phúc.
Sau khi nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa ra đời (2/9/1945), Chính phủ ta quyết định lấy ngày 1/5 là một trong những ngày lễ lớn của đất nước. Ngày 1/5/1946, lần đầu tiên trong lịch sử nước ta, nhân dân được tự do kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động. Đó là ngày “Toàn dân đoàn kết. Đoàn kết để giữ vững tự do dân chủ. Đoàn kết để kiến thiết nước nhà. Đoàn kết để xây dựng một đời sống mới...” [8].
Nhân ngày Quốc tế lao động 1/5/1951, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra “Lời kêu gọi” và xác định trọng tâm thi đua: “Quân đội thi đua giết giặc lập công. Công nhân thi đua tăng gia sản xuất. Nông dân thi đua sản xuất lương thực. Trí thức thi đua sáng tác, phát minh. Cán bộ thi đua cần, kiệm, liêm, chính. Toàn dân thi đua tích cực tham gia kháng chiến”. Cũng trong “Lời kêu gọi” này, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ nhiệm vụ quốc tế của nhân dân là: “... phải góp sức vào công cuộc gìn giữ hoà bình thế giới...” [9].
Chính với tinh thần thi đua do Hồ Chí Minh khởi xướng, quân dân ta đã vượt qua nhiều khó khăn gian khổ, giành nhiều chiến công vang dội trên trận tuyến chống quân thù cũng như trên mặt trận lao động sản xuất. Tại Đại hội Chiến sĩ Thi đua và Cán bộ gương mẫu toàn quốc lần thứ nhất diễn ra từ ngày 1 - 6/5/1951, bảy Anh hùng tiêu biểu đại diện cho công, nông, binh và lao động trí óc, gồm: Cù Chính Lan, La Văn Cầu, Nguyễn Quốc Trị, Nguyễn Thị Chiên, Ngô Gia Khảm, Trần Đại Nghĩa và Hoàng Hanh được Đảng, Nhà nước vinh danh.
Trong 21 năm chiến đấu, hy sinh gian khổ chống đế quốc Mỹ xâm lược, cùng hàng ngàn sự kiện anh hùng, những ngày 1/5 thực sự là những sự kiện tiêu biểu, phản ánh tập trung chủ nghĩa anh hùng cách mạng cao đẹp và sức mạnh kỳ diệu của công nhân, lao động Việt Nam trong cuộc đấu tranh vì hoà bình, độc lập, thống nhất dân tộc. Tiêu biểu cho tinh thần đó là cuộc đấu tranh của 5.000 công nhân đồn điền An Lộc bãi công ba ngày đòi tăng lương và hoan nghênh Hiệp định Giơ-ne-vơ (1954); cuộc đấu tranh của 5.000 công nhân cảng Sài Gòn đòi tăng lương (1/1957); cuộc đấu tranh của 1,4 vạn công nhân các đồn điền tỉnh Bình Long phản đối hành động khủng bố của Ngô Đình Diệm (1/1958); cuộc bãi công của 5.000 công nhân đồn điền cao su Lộc Ninh đòi cải thiện đời sống (1959); cuộc biểu tình của 1.200 công nhân đồn điền cao su Thủ Dầu Một chống khủng bố (4/1961)... Đó là những minh chứng rõ nét nhất về sức mạnh vô địch của giai cấp công nhân và lao động Việt Nam, là một trong những nhân tố quan trọng góp phần cùng toàn Đảng, toàn quân và toàn dân hoàn thành sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc.
Từ sau giải phóng đến nay, ngày 1/5 vừa là điểm hẹn vừa là điểm xuất phát nhiều phong trào thi đua của công nhân và nhân dân lao động trên mọi miền đất nước. Theo đó, thấy rõ vị trí, vai trò của giai cấp công nhân trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6 (khóa X) của Đảng xác định: “Giai cấp công nhân nước ta có sứ mệnh lịch sử to lớn, là giai cấp lãnh đạo cách mạng thông qua đội tiền phong là Đảng Cộng sản Việt Nam; giai cấp đại diện cho phương thức sản xuất tiên tiến; giai cấp tiên phong trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, lực lượng đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh; lực lượng nòng cốt trong liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức dưới sự lãnh đạo của Đảng”. Đặc biệt, với sự ra đời của “Tháng Công nhân” năm 2011, Ban Bí thư Trung ương Đảng khóa XI có kết luận về việc triển khai “Tháng Công nhân” hàng năm [10].
130 năm trôi qua, dù thế giới trải qua nhiều thăng trầm, đời sống quốc tế đã có nhiều thay đổi, nhưng tinh thần ngày Quốc tế Lao động 1/5 vẫn mãi trường tồn. Ôn lại những trang sử oanh liệt của Ngày Quốc tế Lao động 1/5, công nhân và lao động trên toàn thế giới càng thấm thía và thấy hết ý nghĩa sâu sắc của ngày lịch sử trọng đại này. Hơn lúc nào hết, giai cấp công nhân và lao động thế giới cũng như giai cấp công nhân và nhân dân lao động Việt Nam cần phải tăng cường đoàn kết, đẩy mạnh đấu tranh cùng kiến tạo một xã hội tốt đẹp hơn, xứng đáng với sứ mệnh mà lịch sử nhân loại đã lựa chọn giao phó.
[1]. Chi-ca-go là một thành phố lớn nằm ở phía Đông Bắc nước Mỹ, nằm bên bờ hồ Mi-si-gan; là một thành phố công nghiệp quan trọng của nước Mỹ thời bấy giờ.
[2]. Lịch sử những ngày lễ, ngày kỷ niệm quan trọng ở Việt Nam, Nxb Văn hóa - Thông tin, Hà Nội 2010, tr 52.
[3]. Một số ngày kỷ niệm quốc tế quan trọng, Nxb Sự Thật, Hà Nội 1962, tr 27.
[4]. Cũng trong ngày 1/5/1886, tại các trung tâm công nghiệp khác trên nước Mỹ đã nổ ra 5.000 cuộc bãi công với 340.000 công nhân tham gia.
[5]. Ngày Quốc tế Lao động 1 tháng 5, Nxb Lao Động, Hà Nội 1976, tr 9.
[6]. V.I Lênin: Toàn tập, Tập 11, Nxb Tiến bộ, Matxcơva 1979, tr 154.
[7]. Sau một thời gian chuẩn bị, mùa Xuân năm 1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, đảm nhận sứ mệnh lịch sử lãnh đạo con thuyền cách mạng Việt Nam.
[8]. Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh nhân dịp kỷ niệm 1/5/1946, in trong Hồ Chí Minh: Toàn tập, Tập 4, Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr 219.
[9]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Tập 6, Nxb CTQG, Hà Nội 2000, tr 200-201.
[10]. Thông báo số 77-TB/TW, ngày 24/2/2012, của Ban Bí thư về tổ chức “Tháng công nhân”.
