(Bqp.vn) - Với chủ đề “Các mục tiêu phát triển bền vững: Biến lời nói thành hành động”, kỳ họp Đại Hội đồng Liên minh Nghị viện Thế giới lần thứ 132 (IPU-132) do Quốc hội Việt Nam đăng cai tổ chức diễn ra tại Hà Nội từ 28/3 - 1/4/2015. Đây là sự kiện chính trị có ý nghĩa lịch sử - ngoại giao hết sức to lớn diễn ra đúng vào dịp Kỷ niệm 36 năm Quốc hội Việt Nam gia nhập IPU (1979 - 2015) và Kỷ niệm 126 năm thành lập IPU (1889 - 2015).
Liên minh Nghị viện Thế giới/Đồ họa TTXVN
Quốc hội Việt Nam rất vinh dự là chủ nhà của Đại Hội đồng IPU-32. “Việt Nam đã sẵn sàng cho Đại Hội đồng IPU-132 và cam kết sẽ tiếp tục nỗ lực hết sức mình để đảm bảo thành công cho sự kiện ngoại giao Nghị viện quan trọng này ở Việt Nam và của thế giới” - Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng đã khẳng định tại buổi họp báo quốc tế trước thềm Đại Hội đồng IPU-132 chiều 26/3 diễn ra tại Hà Nội.
Quá trình hình thành và phát triển
Năm 1889, tại Thủ đô Pa-ri (Pháp), IPU được thành lập theo sáng kiến của hai Nghị sỹ đồng thời cũng là hai chiến sỹ đấu tranh cho hoà bình là Frederic Passy (người Pháp) và William Randal Cremer (người Anh). Hiện nay, IPU có 164 Nghị viện quốc gia thành viên và 10 tổ chức thành viên liên kết. Ý tưởng ban đầu của hai Nghị sỹ này là mong muốn IPU trở thành một phong trào tiên phong đấu tranh vì hòa bình. Ngay từ khi thành lập, mục tiêu của IPU là tạo nên một cơ chế như là trọng tài quốc tế. Tuy nhiên, cùng với thời gian và diễn biến của tình hình thế giới, phạm vi hoạt động của IPU đã được mở rộng vì các vấn đề liên quan đến hòa bình đã trở thành yêu cầu cấp thiết và rõ nét. Phấn đấu cho nền hòa bình thế giới, IPU hướng tới việc củng cố cơ sở pháp lý tạo nền tảng cho các mối quan hệ quốc tế. Xuất phát từ sự nhìn nhận các yếu tố kinh tế, xã hội, tư tưởng trong nhiều trường hợp là nguyên nhân tạo nên sự căng thẳng giữa các quốc gia, IPU dần tiếp cận và quan tâm ngày càng nhiều hơn đối với các vấn đề mang tính toàn cầu.
Ban đầu, IPU xác định hai nhiệm vụ trọng tâm là: (1) Bày tỏ chính kiến của các Nghị sỹ về tất cả các vấn đề quốc tế, qua đó thúc đẩy việc tìm kiếm các giải pháp bằng con đường Nghị viện; (2) Phấn đấu nhằm củng cố các thể chế dân chủ và đề ra các chính sách, các sáng kiến và khuyến nghị nhằm phát triển thể chế nghị viện cũng như cải thiện các chức năng hoạt động và nâng cao uy tín của thể chế này. Quá trình hình thành và phát triển của IPU đã chứng minh vai trò của một tổ chức liên Nghị viện của cả thế giới; đồng thời đóng vai trò hết sức quan trọng trong nhiều lĩnh vực của đời sống quốc tế, là cội nguồn của phong trào đưa đến việc thành lập Hội quốc liên, sau đó là Liên hợp quốc; là nhân tố quan trọng cho việc hình thành Tòa án quốc tế La-hay sau này. IPU luôn tạo ra cơ hội đưa ra những đề xuất, sáng kiến mới thúc đẩy sự nghiệp vì hòa bình và hợp tác quốc tế. Do những đóng góp tích cực của mình, tám nhân vật hoạt động nổi tiếng của IPU đã được nhận giải thưởng Nobel vì hòa bình.
Lĩnh vực hoạt động
Trong suốt quá trình hình thành và phát triển, IPU không ngừng được hoàn thiện, phát triển và trở thành tổ chức quốc tế Nghị viện của các quốc gia có chủ quyền, là diễn đàn thường trực đầu tiên về đàm phán chính trị đa phương và là trung tâm đối thoại ngoại giao Nghị viện toàn cầu để các nhà lập pháp bày tỏ quan điểm và chính kiến của mình về các vấn đề quốc tế cùng quan tâm, góp phần gìn giữ hòa bình, tăng cường quan hệ hữu nghị, hợp tác giữa các dân tộc và thiết lập các thể chế dân chủ đại diện bền vững. Mục đích cuối cùng của IPU là: thúc đẩy tiếp xúc, phối hợp và trao đổi kinh nghiệm giữa các Nghị viện và các Nghị sỹ của tất cả các nước; xem xét và bày tỏ quan điểm của IPU về các vấn đề quốc tế cùng quan tâm nhằm hỗ trợ các nghị viện và các Nghị sỹ có những hành động cụ thể; Góp phần bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền - nhân tố thiết yếu của nền dân chủ Nghị viện và phát triển; góp phần hiểu biết tốt hơn về các hoạt động của các thể chế đại diện, tăng cường và phát triển các phương thức hoạt động. IPU thúc đẩy hoạt động trong các lĩnh vực sau:
Thúc đẩy dân chủ trên toàn thế giới: Nghị viện là hiện thân của nền dân chủ, là cơ quan trung tâm mà thông qua đó ý chí của nhân dân được thể hiện, luật pháp được thông qua và chính phủ có trách nhiệm giải trình. Nghị viện mạnh và hiệu quả là rất quan trọng đối với nền dân chủ. IPU hoạt động nhằm làm cho Nghị viện hiệu quả hơn trong việc giám sát chính phủ của họ, nâng cao vai trò lập pháp, bảo đảm các quyền tự do của người dân, bảo đảm hòa bình và phát triển.
Nhân quyền và Pháp luật về quyền con người: Dân chủ được thiết lập thể hiện tính ưu việt của pháp luật và việc thực thi các quyền con người. Trong nhà nước dân chủ, không một ai đứng trên luật pháp và tất cả đều bình đẳng trước pháp luật. Bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền là một trong những mục tiêu chính của IPU. Nhân quyền là yếu tố quan trọng của nền dân chủ và phát triển. Nghị viện là thể chế nhà nước đại diện cho nhân dân và thông qua đó Nghị viện tham gia vào việc quản lý các vấn đề công. Vì vậy, Nghị viện có trách nhiệm đặc biệt trong việc thúc đẩy và bảo đảm tôn trọng nhân quyền.
Hòa bình và An ninh quốc tế: Mục tiêu chính của IPU là hòa bình và dân chủ. Vì vậy, IPU ưu tiên đặc biệt để ngăn chặn và loại bỏ xung đột thông qua đối thoại chính trị - ngoại giao. IPU bày tỏ quan điểm của mình về các cuộc khủng hoảng ảnh hưởng đến an ninh khu vực và thế giới; đồng thời giám sát các tình huống xung đột nhất định.
Phụ nữ trong chính trị: Dân chủ có nghĩa là tất cả các tiếng nói đều được lắng nghe. IPU cam kết bảo đảm rằng phụ nữ - hơn một nửa dân số thế giới - có thể tham gia bình đẳng trong chính trị. Sự tham gia của phụ nữ trong chính trị là thước đo về sự tiến bộ và bình đẳng giới.
Phát triển bền vững: Các Nghị viện đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế và xã hội. IPU hỗ trợ các Nghị viện trong việc thực hiện các mục tiêu phát triển quốc tế chủ yếu, làm cho viện trợ phát triển hiệu quả hơn và tăng cường hoạt động nghị viện về biến đổi khí hậu.
Giáo dục, khoa học và văn hóa: Các hoạt động trong lĩnh vực giáo dục, khoa học và văn hóa thể hiện sự quan tâm đặc biệt của IPU đối với cộng đồng Nghị viện thế giới hiện nay. Thực tế này thường được thể hiện trong việc lựa chọn các chủ đề đa dạng như đối thoại giữa các nền văn minh, chính sách giáo dục, văn hóa và đạo đức…
Cơ cấu tổ chức
Theo Quy chế của IPU, IPU gồm Đại Hội đồng, Hội đồng Điều hành, Ban Chấp hành và Ban Thư ký.
Đại Hội đồng gồm các Nghị sỹ được các Nghị viện thành viên chỉ định là đại biểu. Các đại biểu gồm các nam và nữ Nghị sỹ trong đoàn đại biểu và cố gắng đảm bảo đại diện bình đẳng giữa nam và nữ. Số lượng đại biểu của mỗi Nghị viện thành viên tham dự kỳ họp thường niên lần thứ nhất của Đại Hội đồng trong mọi trường hợp không được vượt quá tám đại biểu đối với Nghị viện của các nước có số dân dưới một trăm triệu người hoặc quá muời đại biểu đối với Nghị viện của các nước có số dân từ một trăm triệu người trở lên. Số lượng đại biểu tham dự kỳ họp thường niên lần thứ hai không quá năm hoặc bảy người đối với Nghị viện của các nước có số dân từ một trăm triệu người trở lên. Đoàn đại biểu nào chỉ gồm các nghị sỹ cùng giới đương nhiên phải giảm bớt một người (Điều 10, Quy chế IPU).
Đại Hội đồng thảo luận các vấn đề thuộc phạm vi của IPU và đưa ra những khuyến nghị thể hiện quan điểm của tổ chức mình về những vấn đề đó (Điều 12). Chương trình nghị sự của Đại Hội đồng do Hội đồng điều hành thông qua trên cơ sở khuyến nghị Ban chấp hành được gửi cho các Đoàn đại biểu quốc gia khoảng 2 - 3 tháng trước khi khai mạc kỳ họp. Thời gian trước mỗi kỳ họp hội nghị, các Đoàn có thể đăng ký những điểm bổ sung vào chương trình nghị sự. Phiên toàn thể của Đại Hội đồng tập trung thảo luận về tình hình chính trị, kinh tế và xã hội trên thế giới. Các chủ đề cụ thể trong chương trình nghị sự được thảo luận tại bốn ủy ban liên quan là Ủy ban về các vấn đề Chính trị, An ninh quốc tế và Giải trừ quân bị; Ủy ban về các vấn đề Lập pháp, Tư pháp và Quyền con người; Ủy ban về các vấn đề Kinh tế và Xã hội; Ủy ban Giáo dục, Khoa học, Văn hóa và Môi trường.
Hội đồng Điều hành gồm đại diện của tất cả các Nghị viện thành viên Liên minh, mỗi Nghị viện ba nghị sỹ. Nhiệm kỳ của Uỷ viên Hội đồng Điều hành bắt đầu từ kỳ họp Đại hội đồng lần này đến kỳ họp Đại hội đồng kế tiếp. Tất cả các Uỷ viên Hôi đồng điều hành đều phải là nghị sỹ đương nhiệm (Điều 18). Mỗi năm Hội đồng Điều hành có hai cuộc họp vào dịp các kỳ họp Đại Hội đồng IPU. Thông thường Hội đồng Điều hành tổ chức họp vào ngày đầu và ngày cuối của mỗi kỳ Đại hội đồng IPU. Chủ tịch Hội đồng có thể triệu tập các kỳ họp bất thường nếu thấy cần thiết, hoặc khi Ban Chấp hành hay 1/4 thành viên Hội đồng yêu cầu.
Ban Chấp hành gồm Chủ tịch Hội đồng Điều hành, mười lăm thành viên thuộc các Nghị viện khác nhau và Chủ tịch Uỷ ban Điều phối Hội nghị nữ Nghị sỹ (Điều 23). Ban Chấp hành là cơ quan hành chính của IPU. Ban Chấp hành có các nhiệm vụ xem xét đơn xin gia nhập Liên minh của các Nghị viện quốc gia và thông báo kết quả cho Hội đồng Điều hành; xác định thời gian và nội dung các phiên họp của Hội đồng; đề đạt với Hội đồng về chương trình hoạt động, ngân sách hàng năm của Liên minh; kiến nghị chương trình nghị sự của các Hội nghị Liên minh; giới thiệu cho Hội đồng Điều hành các ứng cử viên chức Tổng Thư ký IPU; yêu cầu Hội đồng Điều hành bổ sung ngân sách nếu dự toán ngân sách không đủ để trang trải chi phí thực hiện chương trình và các công tác hành chính của Liên minh; chủ định kiểm toán viên để kiểm toán các tài khoản của Liên minh; quy định bảng lương và phụ cấp cho cán bộ của Ban Thư ký; thông qua Điều lệ Ban Chấp hành; thực hiện các nhiệm vụ mà Hội đồng Điều hành uỷ quyền (Điều 24).
Ban Thư ký IPU gồm toàn bộ nhân viên của tổ chức đặt dưới sự chỉ đạo của Tổng Thư ký do Hội đồng Điều hành bổ nhiệm. Ban Thư ký là cơ quan Thường trực của IPU, có nhiệm vụ quản lý hồ sơ về các Nghị viện thành viên và tích cực vận động các Nghi viện khác gia nhập Liên minh; Ủng hộ, khuyến khích hoạt động của các Nghị viện thành viên và đóng góp của họ vào việc phối hợp các hoạt động này ở cấp độ kỹ thuật; Chuẩn bị nội dung cần được Hội nghị IPU xem xét và cung cấp kịp thời các tài liệu cần thiết; Thực hiện các quyết định của Hội đồng Điều hành và Đại Hội đồng; Dự kiến chương trình hoạt động và dự toán ngân sách trình Ban Chấp hành xem xét; Thu thập và phổ biến thông tin có liên quan đến cơ cấu tổ chức và chức năng của các thể chế đại diện; Duy trì liên lạc giữa Liên minh với các tổ chức quốc tế, đảm bảo sự có mặt của Liên minh tại các hội nghị quốc tế khác; Bảo quản hồ sơ lưu trữ của IPU (Điều 25).
Ngoài ra, IPU còn có Hiệp hội các Tổng Thư ký Nghị viện (ASGP) - đây là một cơ chế tư vấn của IPU. Thành viên của ASGP gồm các Tổng Thư ký hay Phó Tổng Thư ký của Nghị viện hoặc các Tổ chức Liên Nghị viện. Trong trường hợp đặc biệt, ASGP có thể chấp nhận sự tham gia của một viên chức cao cấp do Tổng Thư ký Nghị viện đề cử. ASGP thực hiện chức năng nghiên cứu pháp luật, cơ chế hoạt động và thủ tục của các Nghị viện, đảm bảo và khuyến khích sự hợp tác giữa các cơ quan phục vụ của các Nghị viện khác nhau. Hoạt động của ASGP và các cơ chế tư vấn quốc tế của IPU mang tính chất bổ trợ được thực hiện trên cơ sở hợp tác và phối hợp chặt chẽ với nhau. ASPG hoạt động trên nguyên tắc tự chủ và mỗi năm tổ chức hai phiên họp cùng thời gian và cùng địa điểm với các kỳ họp Đại Hội đồng IPU. Trong trường hợp đặc biệt, Ban Chấp hành Hiệp hội sẽ quyết định tổ chức cuộc họp vào thời điểm và địa điểm khác.
Các Uỷ ban Thường trực hỗ trợ công việc của Đại Hội đồng: Số lượng uỷ ban và quy chế hoạt động của các uỷ ban do Hội đồng Điều hành quyết định. Thông thường, các Uỷ ban Thường trực có nhiệm vụ soạn thảo các báo cáo hoặc các dự thảo nghị quyết của Đại Hội đồng và thực hiện các chức năng khác nêu trong Quy chế của Ban Chấp hành. Hội đồng Điều hành cũng có thể đề nghị các uỷ ban này tiến hành nghiên cứu và báo cáo về một vấn đề cụ thể trong chương trình nghị sự của Đại Hội đồng. Hội nghị nữ Nghị sỹ, Uỷ ban về Nhân quyền của Nghị sỹ, Diễn đàn Nghị sỹ trẻ họp cùng thời gian với các kỳ họp của Đại Hội đồng IPU, có Quy chế riêng do Hội đồng điều hành thông qua. Ngoài ra, các thành viên IPU có thể thành lập các Nhóm địa chính trị. Mỗi nhóm quyết định phương thức làm việc phù hợp với sự tham gia trong các hoạt động của tổ chức này; đồng thời, thông báo cơ cấu, danh sách thành viên và Điều lệ của mình với Ban Thư ký. Các thành viên thuộc nhiều nhóm địa chính trị khác nhau thông báo với Tổng Thư ký nhóm địa chính trị nào mà họ đại diện để giới thiệu ứng cử viên vào các chức vụ trong IPU.
Quy chế xác định thành viên của IPU
Theo Quy chế IPU, bất kỳ một Nghị viện nào được thành lập phù hợp với luật pháp của một quốc gia có chủ quyền, đại diện cho nhân dân và hoạt động trên lãnh thổ của quốc gia đó đều có thể đề nghị gia nhập Liên minh Nghị viện thế giới. Đoàn đại biểu quốc gia đại diện cho bất cứ một Nghị viện nào như vậy và khi đã là thành viên IPU vào thời điểm thông qua bản Quy chế này đều có quyền quyết định tiếp tục là thành viên Liên minh. Đối với Nhà nước liên bang, chỉ có Nghị viện Liên bang mới có quyền nộp đơn xin gia nhập IPU. Thành viên Liên minh phải tuân thủ những nguyên tắc và Quy chế của liên minh. Các tổ chức Nghị viện quốc tế được các quốc gia thành viên liên minh sáng lập theo luật pháp quốc tế, có thể được Hội đồng Điều hành kết nạp làm thành viên liên kết theo đề nghị của các tổ chức này sau khi tham khảo ý kiến các Nghị viện liên quan. Tất cả các Nghị viện thành viên hoặc thành viên liên kết của IPU có Điều lệ riêng quy định việc tham gia liên minh của Nghị viện mình. Các Nghị viện thành viên cần có các quy định về cơ cấu tổ chức, thủ tục và điều kiện tài chính cần thiết để đảm bảo việc tham gia các hoạt động của IPU một cách có hiệu quả; thực hiện các quyết định và duy trì liên lạc thường xuyên với Ban Thư ký IPU. Trước cuối tháng Một hàng năm, Nghị viện thành viên phải gửi Ban Thư ký báo cáo về tình hình hoạt động của Nghị viện mình, trong đó bao gồm tên các quan chức và danh sách hoặc tổng số các Nghị sỹ.
Từ khi gia nhập IPU (ngày 21/4/1979), Quốc hội Việt Nam luôn thể hiện tinh thần chủ động của một thành viên tích cực, có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế. Với việc gia nhập IPU, Việt Nam có thêm cơ hội để giao lưu, hợp tác và chia sẻ kinh nghiệm với các nước trên toàn thế giới, cùng phấn đấu vì hòa bình, hợp tác và phát triển giữa các dân tộc. Thông qua diễn đàn này, nhân dân và bạn bè quốc tế cũng hiểu biết hơn về đất nước, con người và nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc của Việt Nam.
