(Bqp.vn) - Trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh, vấn đề nêu gương chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng, được Người xem là một phương thức giáo dục đem lại sức mạnh to lớn, có tác dụng chuyển hóa mạnh mẽ quá trình giáo dục thành tự giáo dục. Đặc biệt, gắn với đặc thù truyền thống văn hóa phương Đông, Hồ Chí Minh khẳng định: “Các dân tộc ở phương Đông đều giàu tình cảm, và đối với họ một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền” [1].
Cơ sở định vị triết lý nêu gương của Hồ Chí Minh là ở chỗ Người luôn đặt niềm tin tuyệt đối vào khả năng của con người trong nhận thức và cải tạo thế giới, vào khát vọng vươn lên làm chủ tự nhiên, xã hội của con người. Hồ Chí Minh cho rằng, “Thông qua giáo dục tất cả mọi người đều được phát triển hết khả năng của mình” [2]. Do đó, nêu gương không thể là hành động mang tính nhất thời, mà phải thực hiện một cách nghiêm túc, thường xuyên trong mọi mặt hoạt động của con người, kể cả trong công tác và trong sinh hoạt đời thường, trong mọi công việc từ nhỏ đến lớn. Trong gia đình, ông bà nêu gương trước con cháu, cha mẹ nêu gương trước các con, anh chị nêu gương trước các em. Trong tổ chức, cá nhân nêu gương trước tập thể, cấp trên nêu gương trước cấp dưới; cán bộ, đảng viên nêu gương trước quần chúng. Trong xã hội, thế hệ trước nêu gương cho thế hệ sau; người thầy nêu gương trước học trò;... Nói tóm lại, trách nhiệm nêu gương thuộc về tất cả mọi người, ai cũng có thể (và cần) thực hiện.
Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm tới trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên vì “Đảng ta là Đảng cầm quyền”. Ngay từ năm 1927, trong tác phẩm Đường Cách mệnh, nội dung đầu tiên Hồ Chí Minh đề cập đến là “Tư cách một người cách mệnh”. Theo đó, nếu người cán bộ, đảng viên thực hiện tốt những lời dạy của Người thì trở thành người cách mạng chân chính, thực hành nêu gương tốt trước quần chúng, là “đầu tầu gương mẫu” lãnh đạo quần chúng tiến lên theo mục tiêu, lý tưởng cách mạng đã đề ra. Người từng căn dặn: “Người đảng viên, dù công tác to hay nhỏ, địa vị cao hay thấp, ở đâu cũng phải làm gương mẫu cho quần chúng,… Mà muốn cho quần chúng hăng hái thi hành, thì người đảng viên ắt phải xung phong làm gương mẫu để quần chúng bắt chước, làm theo” [3]. Như vậy, bản chất của nêu gương là sự thuyết phục, cảm hóa mọi người bằng hành động.
Để phát huy vai trò, tác dụng của nêu gương, Hồ Chí Minh chủ trương chăm lo bồi dưỡng, xây dựng, tuyên truyền gương người tốt, việc tốt. Người cho rằng: “Lấy gương người tốt việc tốt để hằng ngày giáo dục lẫn nhau là một trong những cách tốt nhất để xây dựng Đảng, xây dựng các tổ chức cách mạng, xây dựng con người mới, cuộc sống mới” [4]. Người đích thân chỉ đạo tổ chức các phong trào hành động cách mạng, từ đó, phát hiện và nhân rộng những tấm gương điển hình tiên tiến; đồng thời đề xướng xây dựng tủ sách “Người tốt, việc tốt” để tuyên truyền, cổ vũ, làm cho những tấm gương tốt lan tỏa mạnh mẽ trong xã hội.
Người quan niệm, thực hiện tự phê bình và phê bình nghiêm túc, chân thành cũng chính là một hành động nêu gương; khen thưởng đúng mức và xứng đáng cũng là một cách thức nêu gương. Vì vậy đòi hỏi khen thưởng phải đúng người, đúng việc; cùng với đó là phê bình, xử phạt cũng phải đúng người, đúng việc, công tâm, không thiên vị. Nếu khen thưởng mà không đúng tất sẽ dẫn đến phản tác dụng trong việc nêu gương tốt. Nếu phê bình, kỷ luật mà nặng với người này, nhẹ với người kia thì khó thuyết phục được quần chúng. Người từng dạy cán bộ, đảng viên phải có thái độ chân thành, cầu thị trong tiếp thu ý kiến phê bình và tích cực sửa chữa khuyết điểm để không ngừng tiến bộ. Người nói: “Nếu ý kiến của đồng chí cấp dưới đúng, chúng ta phải nghe theo, khuyên họ thường đề thêm ý kiến để nâng tinh thần và sáng kiến của họ. Nếu ý kiến của họ không đúng, ta nên dùng thái độ thân thiết, giải thích cho họ hiểu. Quyết không nên phùng mang trợn mắt, quở trách, diễu cợt họ. Nếu họ phê bình ta, ta phải vui vẻ thừa nhận, không nên tỏ vẻ bất bình, để lần sau họ không dám phê bình nữa” [5].
Hơn ai hết, Hồ Chí Minh chính là hiện thân của việc tự tu dưỡng, rèn luyện, tự mình nêu gương trước toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta. Ở Người, từ suy nghĩ đến hành động, từ lời nói đến việc làm, từ công tác cách mạng đến đời tư đều là chuẩn mực và đạt đến sự nhất quán cao độ, do đó hàm chứa sức thuyết phục, cảm hóa đối với cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân vô cùng mạnh mẽ.
Đảng ta, trong quá trình triển khai học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến việc vận dụng tư tưởng của Người về nêu gương trong công tác xây dựng và chỉnh đốn Đảng, nhằm làm cho Đảng ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, thật sự “là đạo đức, là văn minh”, xứng đáng là người tổ chức, lãnh đạo mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Bộ Chính trị, Ban chấp hành Trung ương đã ban hành các quy định như: Quy định số 101-QĐ/TW ngày 07/6/2012 của Ban Bí thư Trung ương Đảng “Về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp”; Quy định số 55-QĐ/TW ngày 19/12/2016 của Bộ Chính trị “Về một số việc cần làm ngay để tăng cường vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên”; Quy định số 08-QĐi/TW ngày 25/10/2018 của Ban Chấp hành Trung ương về “Trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương”. Trong đó yêu cầu: “Cán bộ có chức vụ càng cao càng phải gương mẫu” [6]; “Nêu gương trở thành việc làm tự giác, thường xuyên, hiệu quả của cán bộ, đảng viên” [7]. Thông qua học tập, tiếp thu, vận dụng giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh về nêu gương và tổng kết thực tiễn quá trình lãnh đạo cách mạng, nêu gương đã được Đảng ta đề lên thành một trong những phương thức lãnh đạo, phản ánh bản chất nhân văn, tiến bộ của Đảng cầm quyền.
Trong giai đoạn hiện nay, để đạt được mục tiêu đưa đất nước tiến vào kỷ nguyên giàu mạnh, văn minh và thịnh vượng, Đảng ta cần huy động và quy tụ tinh thần và lực lượng to lớn của toàn thể Nhân dân, phát huy cao độ truyền thống đại đoàn kết; đồng lòng, đồng sức vượt qua mọi khó khăn, thách thức, chiến thắng những cản trở trên con đường dẫn tới mục tiêu ấy. Vì vậy, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về nêu gương vào công tác xây dựng, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ của Đảng không chỉ có giá trị lý luận sâu sắc, mà còn mang ý nghĩa thực tiễn cấp thiết. Trong đó, cần quan tâm thực hiện tốt một số nội dung chủ yếu sau:
Thứ nhất, tiếp tục thể chế hóa tiêu chí nêu gương thành tiêu chuẩn bắt buộc trong công tác đánh giá cán bộ, đặc biệt với người đứng đầu, là yêu cầu có tính nguyên tắc trong quá trình xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp. Trong điều kiện Đảng cầm quyền, nêu gương phải được thể hiện bằng những quy định có thể đo lường, giám sát và đánh giá. Việc Bộ Chính trị ban hành Quy định số 132-QĐ/TW ngày 08/3/2018 về kiểm điểm, đánh giá, xếp loại chất lượng hằng năm đối với tập thể, cá nhân trong hệ thống chính trị là bước tiến quan trọng trong thể chế hóa tiêu chuẩn nêu gương. Tuy nhiên, để quy định thực sự phát huy hiệu quả, cần xây dựng hệ thống tiêu chí định lượng cụ thể, phù hợp với từng vị trí công tác. Những tiêu chí này phải bao quát cả hiệu quả công tác, trách nhiệm cá nhân, mức độ liêm chính, minh bạch tài sản và uy tín trong tập thể. Bên cạnh đó, cần thiết lập cơ chế giám sát thường xuyên, đa chiều, kết hợp giữa kiểm tra nội bộ và phản biện xã hội. Đồng thời, phải quy định rõ nguyên tắc miễn nhiệm hoặc từ nhiệm bắt buộc đối với những trường hợp vi phạm chuẩn mực nêu gương.
Thứ hai, tăng cường vai trò của các tổ chức trong hệ thống chính trị và Nhân dân trong giám sát việc thực hiện nêu gương của cán bộ, đảng viên. Theo Hồ Chí Minh, nêu gương chỉ thực sự trở thành hành động thường xuyên, tự giác, khi gắn liền với cơ chế kiểm soát khách quan, liên tục và đa chiều của các tổ chức, các lực lượng trong toàn xã hội. Vì vậy, cần hoàn thiện thể chế về giám sát việc thực hành nêu gương của đội ngũ cán bộ, đảng viên thông qua vai trò phản biện của báo chí, dư luận xã hội, kênh dân nguyện và các tổ chức chính trị - xã hội. Mỗi cán bộ cần được đặt trong môi trường giám sát công khai, nơi tiến độ công việc, mức độ hoàn thành nhiệm vụ và trách nhiệm cá nhân được công bố định kỳ. Đề xuất “ba công khai” do Tổng Bí thư Tô Lâm nêu tại Hội nghị Trung ương lần thứ 13 (khóa XIII) bao gồm “công khai tiến độ, công khai trách nhiệm và công khai kết quả” chính là nền tảng tạo lập cơ chế giám sát việc thực hành nêu gương của cán bộ, đảng viên.
Thứ ba, luôn coi trọng đề cao vai trò nêu gương của người đứng đầu trong mỗi cơ quan, tổ chức, đơn vị. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, người đứng đầu là người có ảnh hưởng lớn nhất đến văn hóa lãnh đạo, phong cách làm việc và đạo đức công vụ của tập thể. Vì thế, cần xác lập cơ chế đánh giá người đứng đầu không chỉ dựa trên thành tích tập thể mà còn dựa trên khả năng truyền cảm hứng, mức độ liêm chính và tinh thần trách nhiệm cá nhân. Việc thu thập ý kiến phản hồi từ cấp dưới, từ quần chúng nhân dân nơi cư trú là phương thức hiệu quả để có cái nhìn toàn diện. Đồng thời, phải thiết lập nguyên tắc từ nhiệm bắt buộc hoặc miễn nhiệm đối với người đứng đầu vi phạm chuẩn mực đạo đức, kể cả trong trường hợp chưa đủ điều kiện xử lý kỷ luật về mặt pháp lý.
Thứ tư, coi trọng đấu tranh tự phê bình và phê bình trong thực hiện nêu gương, đưa nêu gương đi vào thực chất, kiên quyết chống lạm quyền, lấn sân, làm không đúng vai, đúng chức trách, nhiệm vụ. Đấu tranh tự phê bình và phê bình cần được xác lập là cơ chế thường xuyên, thực chất để kiểm soát việc thực hiện trách nhiệm nêu gương trong đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý. Thực tiễn cho thấy, tình trạng nêu gương hình thức, đối phó, thậm chí lợi dụng vị trí để lạm quyền, làm sai chức năng, vượt quá thẩm quyền hoặc lấn sân sang phần việc không thuộc phạm vi trách nhiệm vẫn còn diễn ra trong không ít cơ quan, tổ chức. Để khắc phục tình trạng này, cần đưa nội dung nêu gương vào trọng tâm kiểm điểm định kỳ, trong đó tự phê bình và phê bình phải gắn với kết quả công tác cụ thể, các chỉ số minh bạch và trách nhiệm giải trình cá nhân.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về nêu gương là nguyên tắc tổ chức và phương thức lãnh đạo của Đảng, có ý nghĩa chiến lược trong công tác xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên. Trong bối cảnh toàn dân tộc đang hướng về Đại hội lần thứ XIV của Đảng, việc thể chế hóa tư tưởng nêu gương thành tiêu chuẩn đánh giá cán bộ, đặc biệt là người đứng đầu, là yêu cầu cấp thiết. Điều này, tất yếu đòi hỏi sự thống nhất cao giữa tư tưởng và hành động. Trong đó, nêu gương phải trở thành chuẩn mực chính trị, đạo đức trong xây dựng văn hóa công vụ liêm chính, tận tụy và trách nhiệm; góp phần giữ vững niềm tin của Nhân dân đối với Đảng và chế độ trong giai đoạn mới.
[1] - Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 1, Nxb CTQG, Hà Nội, 2011, tr.284.
[2] - Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 4, Nxb CTQGST, Hà Nội, 2011, tr.315.
[3] - Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 7, Nxb CTQGST, Hà Nội, 2011, tr.55.
[4] - Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 12, Nxb CTQGST, Hà Nội, 2011, tr.558.
[5] - Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 5, Nxb CTQGST, Hà Nội, 2011, tr.321.
[6] - Ban Bí thư Trung ương Đảng, Quy định số 101-QĐ/TW ngày 07/6/2012 “Về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp”.
[7] - Ban Chấp hành Trung ương, Quy định số 08-QĐi/TW ngày 25/10/2018 “Trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương”.
